رابطه گردشگری و میراث فرهنگی بسیار پیچیده و چند وجهی است. این رابطه می‌تواند همزمان فرصت‌های بی‌نظیری برای حفظ و احیای میراث فرهنگی فراهم آورد و هم تهدیدات جدی برای آن به همراه داشته باشد. برای درک بهتر این تعامل، نیازمند بررسی دقیق‌تر ابعاد مختلف آن هستیم.

تامین مالی پایدار برای حفاظت و مرمت آثار تاریخی

شهر رم در ایتالیا با جذب میلیون‌ها گردشگر سالانه، توانسته بودجه قابل توجهی برای مرمت بناهای تاریخی همچون کولوسئوم و فروم روم تأمین کند. این درآمدها نه تنها به حفظ این آثار کمک کرده است، بلکه امکان ایجاد موزه‌ها و مراکز فرهنگی جدید را نیز فراهم کرده است.

درآمد حاصل از عوارض ورود به اماکن تاریخی، فروش بلیت تورهای گردشگری و مالیات بر اقامت گردشگران می‌تواند به‌طور مستقیم برای مرمت و نگهداری آثار تاریخی استفاده شود. همچنین، ایجاد زیرساخت‌های گردشگری مانند هتل‌ها و رستوران‌ها در اطراف این آثار، درآمدهای مالیاتی بیشتری برای دولت به ارمغان می‌آورد.

افزایش آگاهی عمومی درباره ارزش میراث فرهنگی

شهر پترا در اردن، پس از معرفی در فیلم‌های هالیوودی، به یکی از مقاصد گردشگری محبوب جهان تبدیل شد. این موضوع باعث افزایش آگاهی جهانی نسبت به این شهر باستانی و اهمیت آن در تاریخ بشریت شد. بازدید گردشگران از آثار تاریخی، این مکان‌ها را از ناشناختگی بیرون آورده و به عنوان بخشی از هویت ملی و جهانی شناسانده است.

رسانه‌های اجتماعی نیز نقش مهمی در افزایش آگاهی عمومی ایفا می‌کنند. گردشگران با انتشار عکس‌ها و ویدئوهای خود از این آثار، به تبلیغ و معرفی آن‌ها کمک می‌کنند.

توسعه جوامع محلی

روستاهای اطراف شهر آگرا در هند، با توسعه صنایع دستی و تولید سوغات مرتبط با تاج محل، توانسته‌اند درآمد ساکنان خود را افزایش داده و به توسعه اقتصادی منطقه کمک کنند. گردشگری در این مناطق فرصت‌های شغلی متنوعی در بخش‌هایی مانند هتلداری، رستوران‌داری، راهنمایی تور، تولید صنایع دستی و فروش سوغات ایجاد کرده است. افزایش درآمد ساکنان محلی نه تنها کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود بخشیده، بلکه انگیزه حفظ میراث فرهنگی را نیز تقویت کرده است.

حفظ هویت فرهنگی

شهر مراکش در آفریقا نیز با حفظ بافت تاریخی خود و ارائه نمایش‌های سنتی و موسیقی محلی به گردشگران، توانسته هویت فرهنگی‌اش را حفظ کرده و به یکی از مقاصد گردشگری محبوب جهان تبدیل شود. معرفی صنایع دستی، غذاهای محلی، آداب و رسوم سنتی، و معماری بومی به گردشگران، به احیای این ارزش‌ها و تقویت حس تعلق به هویت فرهنگی کمک کرده است. برگزاری جشنواره‌ها و رویدادهای فرهنگی نیز نقشی کلیدی در حفظ و ترویج این ارزش‌های فرهنگی ایفا می‌کند.

گردشگری، اگرچه می‌تواند نقش مهمی در حفظ و معرفی میراث فرهنگی داشته باشد، اما در صورت عدم مدیریت صحیح، ممکن است پیامدهای منفی و مخربی بر این میراث برجای گذارد. در ادامه به بررسی ابعاد منفی گردشگری بر میراث فرهنگی، از جمله تخریب فیزیکی، تغییر کاربری، و تجاری‌سازی بیش از حد می‌پردازیم:

دیوار بزرگ چین به دلیل افزایش تعداد گردشگران و فرسایش ناشی از عبور و مرور هزاران نفر بر روی آن، در معرض تخریب جدی قرار گرفته است. حکاکی نام‌ها و یادگاری‌ها بر روی دیوار نیز به زیبایی بصری آن لطمه زده است. فرسایش ناشی از تردد زیاد، تماس مستقیم با آثار، آلودگی حاصل از مواد غذایی و نوشیدنی‌ها، و استفاده از تجهیزات عکاسی و فیلمبرداری نامناسب، همگی می‌توانند منجر به تخریب فیزیکی آثار تاریخی شوند.

در بسیاری از شهرهای تاریخی مانند مراکش، فشار برای ساخت هتل‌ها و مراکز خرید باعث تغییر در بافت تاریخی شهرها و تخریب خانه‌های قدیمی شده است. ساخت‌وسازهای جدید در اطراف آثار تاریخی می‌تواند چشم‌انداز بصری شهر را تغییر دهد و از ارزش فرهنگی آن‌ها بکاهد. همچنین، افزایش جمعیت گردشگران به تقاضای بیشتر برای خدمات و امکانات جدید منجر شده که در نهایت باعث گسترش شهر و تخریب بافت تاریخی می‌شود.

تبدیل برخی از آثار تاریخی به فروشگاه‌های سوغاتی یا رستوران‌ها نیز موجب کاهش ارزش فرهنگی آن‌ها و تبدیل‌شان به جاذبه‌های توریستی ساده شده است. تجاری‌سازی بیش از حد می‌تواند مفاهیم پیچیده فرهنگی را سطحی و تاریخ را تحریف کند و از ارزش معنوی آثار بکاهد. تمرکز زیاد بر جنبه‌های تجاری ممکن است باعث غفلت از ابعاد آموزشی و فرهنگی این آثار شود

آلودگی محیط زیست

در برخی مناطق گردشگری، افزایش تعداد گردشگران به تولید زباله بیشتر، آلودگی آب و هوا و تخریب پوشش گیاهی منجر شده است. آلودگی ناشی از وسایل نقلیه، مصرف بیش از حد آب و انرژی، تولید زباله و استفاده از مواد شیمیایی در کشاورزی و صنعت گردشگری، همگی می‌توانند به محیط‌زیست و آثار تاریخی آسیب برسانند.

کارشناسان حوزه گردشگری و میراث فرهنگی بر اهمیت توجه به گردشگری پایدار به‌عنوان راهکاری کلیدی برای حفظ و بهره‌برداری بهینه از آثار تاریخی و فرهنگی تأکید دارند. با افزایش تعداد گردشگران در سراسر جهان، فشار بر اماکن تاریخی و طبیعی به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته است. در این راستا، کارشناسان پیشنهاد می‌کنند برای کاهش اثرات منفی گردشگری بر میراث فرهنگی، باید به مواردی همچون مدیریت ظرفیت، آموزش و آگاهی‌بخشی به گردشگران و جوامع محلی، حفاظت از محیط‌زیست، ترویج گردشگری پایدار و مشارکت جوامع محلی در تصمیم‌گیری‌ها توجه جدی شود.

گردشگری و میراث فرهنگی دو پدیده به‌طور جدایی‌ناپذیر به هم مرتبط هستند. برای بهره‌برداری بهینه از پتانسیل‌های گردشگری در جهت حفظ و احیای میراث فرهنگی، نیازمند رویکردی جامع و چندجانبه هستیم. با برنامه‌ریزی دقیق، مدیریت مؤثر و مشارکت همه‌جانبه، می‌توان از گردشگری به‌عنوان ابزاری قدرتمند برای حفاظت و معرفی میراث فرهنگی بهره گرفت.