سید محمدرضا سرابی – پژوهشگر نوآوری گردشگری

با اینکه سال 2019 سال اوج گردشگری بود که فعالان این صنعت 1.5 میلیارد گردشگر در سطح جهان را جشن گرفتند، مک کینزی با استناد به داده‌های UNWTO پیش بینی کرد که در آینده کاهش 60 الی 80 درصدی تعداد گردشگران رخ خواهد داد.  از طرفی تغییرات مستمر در خواسته‌ها و انتظارات مصرف‌کنندگان توریستی، ساختار بازار صنعت گردشگری را تغییر داده و آن را در فضایی مبهم نگه داشته است.

نوآوری به عنوان ابزاری برای رویارویی با چنین تغییرات و ابهامی می‌تواند به کمک صنعتگران این حوزه بیاید. نوآوری گردشگری به عنوان مزیت رقابتی اصلی جهت تاثیر مثبت در عملکرد در حوزه گردشگری همیشه در حال تغییر و به روز رسانی خواهد بود.

تحلیل پژوهشهای صورت گرفته نشان می دهد که مطالعات پژوهشی نوآوری در گردشگری را می‌توان به سه گروه اصلی طبقه بندی کرد:

1 – مفهوم سازی و انواع نوآوری در گردشگری

2 – تحقیقات مروری در مورد نوآوری در گردشگری

3 – مطالعات روش شناسی

همچنین بر اساس تحلیل واژگان؛ اقتصاد اشتراکی، نوآوری باز، پایداری و فناوری محبوب‌ترین واژگان مطالعات اخیر هستند. در مجموع تا سال 2016 تنها 150 پژوهش در زمینه تحقیقاتی نوآوری گردشگری انجام شده بود. تعداد پژوهش جدید از 2017 تا کنون بیش از 400 پژوهش جدید را شامل می شود که نشان از این دارد که تحقیقات نوآوری گردشگری به سرعت در حال توسعه است. با این همه مطالعات کتاب سنجی که فرآیند بهبود فکری جامع حوزه نوآوری در گردشگری را به تصویر می کشند، بسیار اندک است چنین مطالعاتی از نظر مشخص شدن اهمیت این حوزه، روند توسعه و تعیین میزان نیاز به پژوهشهای تکمیلی در آینده و راهنمایی برای بهبود این حوزه از درجه اهمیت زیادی برخوردار است.

پژوهش های نوآوری گردشگری

در پژوهشهای انجام شده نوآوری گردشگری به عنوان خلاقیت، حل مسئله و شیوه‌های جدید تفکر تعریف شده است. همچنین در اکثر پژوهشها با این موضوع توافق وجود دارد که ICT صنعت گردشگری را در سطح جهان متحول کرده و خواهد کرد. اگرچه ممکن است تصور شود که شرکت‌های تولیدی یا فناوری آمادگی بیشتری نسبت به پذیرش نوآوری خواهند داشت. اما در واقع بخش گردشگری جزو صنایعی است که نیاز به بیشترین نوآوری را داشته و از آن استقبال نیز می‌کند.

به طور مثال توماس کوک در زمان ظهور راه‌آهن، مفهومی متشکل از اجزای مختلف سفر و سرگرمی را توسعه داد که با شکستن ذهنیت زمان خود و ارائه خدمات جدید برای مشتری جذاب بود.  همچنین شرکت دیزنی بعد از تولید انیمیشن‌هایش، پارک‌های موضوعی را در نقاط مختلف جهان توسعه داد و ری کروک که با ایده جدید تحویل غذای مک دونالد، آن مجموعه را متحول کرد.

تحلیلگران گردشگری در اتخاذ تئوری‌ها، مفاهیم و روش شناسی‌هایی که در بخش گردشگری به خوبی شناخته شده هستند، اندکی دیر دست به کار شدند. ولی امروزه تعداد مطالعات نوآوری گردشگری به شدت افزایشی شده است. این تحولات در ادبیات پژوهشی نشان می دهد که مطالعات نوآوری گردشگری به سطحی رسیده است که می‌تواند با مطالعات نوآوری در صنعت تولیدی رقابت کند. در نتیجه اکنون مطالعات متعدد و متنوعی در باب نوآوری در حوزه مشاغل، مقاصد و خدمات مختلف حوزه تفریح و گردشگری انجام شده است. در بررسی مطالعات مشاهده می‌شود بحث گردشگری هوشمند، میزان تاثیر تغییرات اینترنت و سایر فناوری‌ها در صنعت گردشگری، نوآوری‌های تکنولوژیک در سرگرمی و تفریح، گسترش اپ‌های تلفن‌های هوشمند در ارائه خدمات نوآورانه گردشگری، توسعه گردشگری روستایی با ایجاد اقتصاد پایدار، اشتراک گذاری دانش صنعت گردشگری و … از جمله بیشترین فراوانی در پژوهشهای نوآوری گردشگری می‌باشند.

تاریخچه نوآوری گردشگری

با اینکه اولین مطالعه در حوزه نوآوری گردشگری در سال 1997 انجام شد. ولی توسعه واقعی در این حوزه از سال 2010 آغاز شد. مطالعات در این زمینه به سطحی رسیده است که می‌تواند با سایر بخش‌ها رقابت کند. مطالعات آکادمیک در زمینه نوآوری گردشگری در مقایسه با سایر بخش‌های همچنان نیز جدید است و زمینه‌های بکر زیادی برای توسعه پژوهش‌ها وجود دارد. اسپانیا، دانمارک، بریتانیا، آمریکا و چین به عنوان کشورهایی که نوآوری گردشگری در آنها بازدهی بیشتری داشته است. در این زمینه پیشرو هستند. با توجه به بررسی بنچ مارک‌های جهانی در این حوزه متاسفانه در کشور ما کار جدی در حوزه پژوهشی صورت نگرفته و این حوزه بسیار جای کار دارد.