جواد فیاض /تورینوفا

گردشگری تجربه‌گرایانه، برای کسانی که فقط تفریح نمی‌خواهند

گردشگری تجربه‌گرایانه Experience-Based Tourism یکی از جدیدترین و برجسته‌ترین رویکرد‌های توسعه صنعت گردشگری است که در دهه‌های اخیر به دلیل افزایش نیاز گردشگران به تجربه‌های منحصر به فرد و شخصی، رشد چشم‌گیری داشته است. این نوع گردشگری برخلاف گردشگری سنتی که بیشتر بر بازدید از مکان‌های خاص و گردش‌های متعارف متمرکز است، به دنبال فراهم آوردن تجربه‌های متنوع و شخصی‌تر برای گردشگران است که باعث ارتباط بیشتر با مردم محلی، فرهنگ‌ها، و محیط زیست می‌شود. گردشگری تجربه‌گرایانه در حال تغییر چشم‌انداز جهانی سفر است و به گردشگران تجربیات غنی و شخصی‌سازی‌شده‌ای ارائه می‌دهد که ارتباط عمیقی با فرهنگ‌ها، محیط‌ها و جوامع محلی برقرار می‌کند.

در سال‌های اخیر، صنعت گردشگری شاهد تغییرات قابل توجهی به سمت‌وسوی گردشگری تجربه‌گرایانه بوده است، جایی که تمرکز بر تجربیات تعاملی و غنی به جای گشت‌وگذار‌های سنتی است. گردشگران مدرن، به‌ویژه نسل‌های هزاره و Z، به دنبال چیزی فراتر از تفریح هستند؛ آن‌ها ارتباطات معنادار، خودیابی و تعاملات اصیل با مقاصد سفر خود را می‌طلبند. گردشگری تجربه‌گرایانه به این تقاضا پاسخ می‌دهد و به گردشگران فرصت می‌دهد تا در فرهنگ‌های محلی غوطه‌ور شوند، مهارت‌های جدید یاد بگیرند و با طبیعت به شیوه‌ای پایدار تعامل داشته باشند. این تجربه‌ها می‌توانند شامل تعامل نزدیک با فرهنگ، مردم محلی، غذا‌های بومی، فعالیت‌های هنری، صنایع دستی، و یا محیط‌های طبیعی باشند. برخلاف گردشگری انبوه، که غالباً به تماشای مکان‌های توریستی معروف و پرجمعیت محدود می‌شود، گردشگری تجربه‌گرایانه سعی دارد تا به فرد این فرصت را بدهد تا به شیوه‌ای عمیق‌تر و اصیل‌تر با مقصد خود ارتباط برقرار کند.

مسیر مدار تجربه

گردشگری تجربه‌گرایانه بر روی تجربیات شخصی‌سازی‌شده و غنی تأکید دارد که در آن گردشگران به‌طور فعال در فعالیت‌هایی شرکت می‌کنند که آن‌ها را با فرهنگ، تاریخ و طبیعت محلی ارتباط می‌دهد. برخلاف گردشگری سنتی که اغلب بر مشاهده غیر فعال تمرکز دارد، گردشگری تجربه‌گرایانه گردشگران را تشویق می‌کند که به‌عنوان شرکت‌کنندگان در مقصد عمل کنند و ارتباط عاطفی عمیق‌تری برقرار کنند. یک ویژگی بارز این نوع گردشگری غوطه‌وری فرهنگی است. گردشگران از طریق فعالیت‌هایی مانند کلاس‌های آشپزی، کارگاه‌های هنری یا اقامت در خانه‌های محلی، با سنت‌ها و شیوه‌های زندگی روزمره یک جامعه آشنا می‌شوند.

گردشگری تجربه‌گرایانه برای گردشگران و جوامع محلی مزایای متعددی به همراه دارد. از یک سو، این نوع گردشگری به گردشگران این امکان را می‌دهد که ارتباطات عمیق‌تری با فرهنگ‌ها و جوامع مختلف برقرار کنند و از سوی دیگر، به جوامع محلی کمک می‌کند تا از طریق فعالیت‌های گردشگری درآمد کسب کنند و فرهنگ خود را حفظ نمایند. همچنین، این نوع گردشگری می‌تواند به افزایش آگاهی و درک بین‌فرهنگی کمک کند و به گردشگران اجازه می‌دهد تا با چشم‌انداز‌های جدید و مختلف آشنا شوند.

گسترش مدار تجربه

امروزه گردشگران به‌ویژه نسل‌های جوان‌تر، به دنبال تجربیاتی هستند که به آن‌ها امکان یادگیری و رشد در زمینه‌های شخصی و فرهنگی را بدهد. آن‌ها به جای صرفاً بازدید از مکان‌های معروف، به تجربیات ترجیح می‌دهند که به آن‌ها امکان درک شیوه زندگی محلی را بدهد و ارتباطات انسانی را تقویت کند و خاطرات ماندگاری ایجاد کند.  ظهور پلتفرم‌های دیجیتال، کشف و رزرو تجربیات غنی را برای گردشگران آسان‌تر کرده است. وب‌سایت‌ها و برنامه‌هایی مانند GetYourGuide و Viator فرصت‌های جدیدی را برای کارآفرینان محلی فراهم می‌کنند تا تور‌ها و فعالیت‌های منحصر به فرد مبتنی بر تجربه را ارائه دهند. رسانه‌های اجتماعی نیز نقش قابل توجهی در ایجاد تقاضا ایفا کرده‌اند، زیرا گردشگران تجربیات منحصر به فرد خود را به‌صورت آنلاین به اشتراک می‌گذارند و دیگران را به جستجوی ماجراجویی‌های مشابه ترغیب می‌کنند.

با افزایش آگاهی از تأثیرات محیطی و اجتماعی مفهوم سفر و گردشگری در توسعه پایدار مقصد، بسیاری از گردشگران، گردشگری تجربه‌گرایانه را انتخاب می‌کنند. به کمک تعامل با جوامع محلی و شرکت در فعالیت‌های دوستدار محیط‌زیست، گردشگران به طور مثبت بر مقصد تأثیر می‌گذارند و در عین حال ردپای اکولوژیکی خود را کاهش می‌دهند. این امر به رشد گردشگری مسئولانه منجر شده است که در آن تجربیات سفر به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که تأثیر کمی بر محیط‌زیست داشته و اثر مثبتی بر اقتصاد‌های محلی بگذارند.

مدار‌ تفاوت

از آنجایی که گردشگری تجربه‌گرایانه بر مبنای تجارب نامحدود انسانی شکل‌گرفته لذا طیف گسترده‌ای از علایق و ترجیحات را دربرمی‌گیرد. گردشگری فرهنگی بر مشارکت فعال در مناسبت‌های فرهنگی مقصد تأکید دارد. به‌جای اینکه فقط از موزه‌ها یا مکان‌های تاریخی بازدید کنند، گردشگران فرهنگی با سنت‌های محلی از طریق فعالیت‌های عملی ارتباط برقرار می‌کنند.
گردشگری ماجراجویانه به گردشگرانی که به دنبال تجربیات هیجان‌انگیز و چالش‌برانگیز در محیط‌های طبیعی هستند، جذب می‌شود. از پیمایش کوه گرفته تا جنگل و صحرا، گردشگران ماجراجو به فعالیت‌هایی که مرز‌های جسمی و ذهنی آن‌ها را به چالش می‌کشد، جلب می‌شوند. این بخش همچنین با اکوتوریسم یا طبیعت‌گردی همپوشانی دارد و به ترویج حفظ محیط‌زیست و شیوه‌های پایدار سفر می‌پردازد.

غذا بخش اساسی از هویت فرهنگی بسیاری از مقاصد است و گردشگری غذایی به گردشگران این امکان را می‌دهد که یک منطقه را از طریق آشپزی‌اش کشف کنند. این تجربیات غذایی و مزه‌ای گردشگران را از طریق غذا با فرهنگ محلی ارتباط می‌دهد.
گردشگری داوطلبانه سفر را با کار داوطلبانه ترکیب می‌کند و به گردشگران این فرصت را می‌دهد که در پروژه‌های توسعه جامعه یا حفظ محیط‌زیست شرکت کنند. چه تدریس زبان انگلیسی در مدارس روستایی باشد و چه کار در پروژه‌های حفاظت از حیات وحش، گردشگری داوطلبانه به گردشگران این امکان را می‌دهد که تأثیر مثبتی بر جوامع مورد بازدید خود بگذارند.

مدار تغییرات

گردشگری تجربه‌گرایانه منافع اقتصادی قابل توجهی برای جوامع محلی ایجاد می‌کند و فرصت‌هایی برای اشتغال و کارآفرینی فراهم می‌کند. ساکنان محلی غالباً به‌عنوان راهنما، میزبان یا هنرمند درگیر این فعالیت‌ها می‌شوند و مستقیماً از آن سود می‌برند. علاوه بر این، این نوع گردشگری به توزیع درآمد به‌طور برابر در یک منطقه بزرگ کمک می‌کند، زیرا گردشگران معمولاً بر روی تجربیات محلی در مقیاس کوچک و اما متعدد هزینه می‌کنند.

با درگیر کردن گردشگران در فعالیت‌های فرهنگی و صنایع دستی سنتی، گردشگری تجربه‌گرایانه از حفظ میراث فرهنگی حمایت می‌کند. هنرمندان و هنرمندان محلی می‌توانند با به اشتراک گذاشتن دانش خود با بازدیدکنندگان، درآمد کسب کنند و به این ترتیب سنت‌هایی را که ممکن است به دلیل جهانی‌سازی یا شهرنشینی به خطر بیفتند، پایدار نگه دارند.

گردشگری تجربه‌گرایانه، به‌ویژه در فرم اکوتوریسم خود، می‌تواند نقش مهمی در حفظ محیط‌زیست ایفا کند. بسیاری از این تجربیات بر آموزش گردشگران در مورد اهمیت حفاظت از اکوسیستم‌های آسیب‌پذیر تأکید دارند. درآمد حاصل از فعالیت‌های اکوتوریستی، مانند سافاری‌های حیات وحش یا پیاده‌روی‌های طبیعت، غالباً از تلاش‌های محلی حفاظت حمایت می‌کند و اطمینان حاصل می‌کند که محیط طبیعی محافظت شود.

مدار‌ چالش

محبوبیت گردشگری تجربه‌گرایانه طبعا منجر به افزایش گردشگری می‌شود و تعداد بالای بازدیدکنندگان فشار زیادی بر منابع محلی و محیط‌زیست وارد می‌کند. این مکان‌ها با مشکلاتی مواجه می‌شوند که به ممکن است در طولانی‌مدت به آسیب مکان‌های فرهنگی و افزایش فشار بر زیرساخت‌های محلی منجر شود.

همچنین این خطر وجود دارد که فرهنگ‌های محلی شاید به‌منظور برآوردن انتظارات گردشگران به سمت تجاری‌سازی تغییر جهت دهد. این تجاری‌سازی می‌تواند منجر به کم‌رنگ‌شدن شیوه‌های فرهنگی شود، به‌طوری‌که حتی شاید سنت‌های اصیل برای تطابق با روند تجاری‌سازی دستخوش تغییرات شوند و به این ترتیب معنای اصلی و اصالت خود را از دست بدهند.
از طرفی با رشد محبوبیت گردشگری تجربه‌گرایانه، تضمین اینکه تجربیات ارائه‌شده واقعاً اصیل و پایدار هستند، دشوارتر می‌شود. تجاری‌سازی بیش از حد گاهی اوقات می‌تواند منجر به تجربیات غیر اصیل و سازمان‌یافته شود که بیشتر به سود مالی مرتبط هستند تا تبادل فرهنگی واقعی.

مدار پایدار آینده

با توجه به روند‌های جاری، به نظر می‌رسد که گردشگری تجربه‌گرایانه در آینده همچنان در حال گسترش خواهد بود. بسیاری از مقاصد در حال تطبیق با نیاز‌های جدید گردشگران هستند و به ارائه تجربیات منحصربه‌فرد و ارزشمند توجه بیشتری می‌کنند. به عنوان مثال، شهر‌های تاریخی به برگزاری جشنواره‌ها و رویداد‌های فرهنگی می‌پردازند تا گردشگران را جذب کنند، در حالی که جوامع محلی در حال معرفی فعالیت‌های جدید و خلاقانه هستند که فرهنگ و طبیعت خود را به نمایش می‌گذارد.
برای بهره‌برداری از پتانسیل گردشگری تجربه‌گرایانه، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های محلی ضروری است. این شامل بهبود دسترسی به مناطق گردشگری، توسعه امکانات اقامتی و تأمین خدمات بهداشتی و ایمنی برای گردشگران می‌شود. همچنین، آموزش و توانمندسازی جوامع محلی برای ارائه خدمات و تجربیات باکیفیت نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
از طریق اقداماتی مثل حمایت از پروژه‌های محلی و حفاظت از محیط‌زیست، آموزش گردشگران درباره تأثیرات سفر‌هایشان و تشویق به رفتار‌های مسئولانه در حین سفر، می‌توان به ترویج گردشگری تجربه‌گرایانه پایدار و تأثیر مثبت آن بر جوامع محلی و محیط‌زیست ادامه داد.

گردشگری تجربه‌گرایانه به عنوان یک نیروی قدرتمند در صنعت گردشگری ظهور کرده و به گردشگران این امکان را می‌دهد که با مقاصدی که به آن سفر می‌کنند، ارتباط عمیق‌تری برقرار کنند. با تأکید بر شخصی‌سازی، اصالت و پایداری، این نوع گردشگری به خواسته‌های در حال تغییر گردشگران مدرن پاسخ می‌دهد و در عین حال منافع اقتصادی را برای جوامع محلی فراهم می‌آورد. با این حال، برای تضمین پایداری بلندمدت این مدل گردشگری، ضروری است که به چالش‌های افزایش گردشگری، تجاری‌سازی فرهنگی و حفظ اصالت توجه شود. در حالی که صنعت گردشگری به تکامل ادامه می‌دهد، گردشگری تجربه‌گرایانه راهی‌امیدوارکننده برای پیشرفت به وجود می‌آورد و شادی سفر را با تعامل معنادار و مسئولانه که هم برای بازدیدکنندگان و هم برای مکان‌هایی که کاوش می‌کنند، مفید است، ترکیب می‌کند.